Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2023 оны 10 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу  2023 оны 10 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Туул, Ерөө, Зэлтэр, Бугант, Хараа, Хүдэр, Буурь, Бургалтай, Хиагт,  голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 18 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 193.3-199.7 мг/л-т хэлбэлзэж, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжаас (цаашид ХА гэх) давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Орхон гол, Орхон голын Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 2 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 164.3-165.6 мг/л-т хэлбэлзэж, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Туул гол, Туул голын Орхонтуул хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 198.8 мг/л хэлбэлзэж, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 69.1-85.7 мг/л хэлбэлзэж, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 152.9-189.8 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Хүдэр гол, Хүдэр голын Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 102.9 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 83.4 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Зэлтэр гол, Зэлтэр голын Зэлтэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 136.7 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

             Буурь гол, Буур голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их  317.3 мг/л, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 3.2 мгО/л буюу ХА-аас 1.06 дахин давсан байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их  200.4 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 624.2 мг/л, усан дахь биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 5.4 мгО/л буюу ХА-аас 1.8 дахин, аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 5.97 мгN/л буюу ХА-аас 11.94 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.138 мгN/л буюу ХА-аас 6.90 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 1.129 мгР/л буюу ХА-аас 11.29 дахин давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

Тайлбар: БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2023 оны 10 дугаар сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 75.86 %-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2023 оны 10 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

                                                                                                                               2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, эрдэс фосфор /Р_эрд/ MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Зэлтэр, Хүдэр, Бургалтай гол маш цэвэр, Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бугант, Туул  голын ус цэвэр байна. Харин Буурь гол бага бохирдолтой, Хиагт гол маш бохир байлаа.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар сумын агаарын чанарын 1-р харуулын 10-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.005 мг/м³, хамгийн их нь 0.009 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.016 мг/м³, хамгийн их нь 0.029 мг/м³, нийт тоос дундаж 0.067 мг/м³, хамгийн их нь 0.340 мг/м³, PM10 тоосонцорын дундаж 0.013 мг/м³, хамгийн их нь 0.025 мг/м³, PM2.5 тоосонцорын дундаж 0.009 мг/м³, хамгийн их нь 0.018 мг/м³ байна. Агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.016 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.050 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.006 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.012 мг/м³ PM10 тоосонцорын дундаж 0.039 мг/м³, хамгийн их нь 0.067 мг/м³, PM2.5 тоосонцорын дундаж 0.033 мг/м³, хамгийн их нь 0.058 мг/м³ буюу MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас 2023 оны 10 дугаар сарын 31-нд PM2.5 тоосонцор 0.058 мг/м³ буюу 1.16 дахин давсан байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын инженер  М.Өнөржаргал